488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’nun 1. maddesi uyarınca, kanuna ekli (1) sayılı tabloda yer alan kağıtlar damga vergisine tabidir. Bu tabloda; çeşitli sözleşmeler (mukavelenameler), kira sözleşmeleri, kefalet ve teminat senetleri, ihale kararları, resmî daire veya bankalara ibraz edilen bilançolar, işletme hesabı özetleri, beyannameler ve makbuzlar gibi belgeler sıralanmış, her biri için uygulanacak oranlar ayrıca belirtilmiştir. Örneğin, adi bir sözleşmede damga vergisi oranı binde 9,48 iken, kira sözleşmeleri için bu oran binde 1,89’dur.
Burada “kağıt” terimi, herhangi bir hususu ispat veya belli etmek amacıyla yazılan ve imzalanan belgeleri ifade eder. Bu yazıda, özellikle kira mukavelenameleri ve kefalet şerhleri üzerinden damga vergisinin hesaplanmasında dikkat edilmesi gereken noktalar ele alınmaktadır.
Sözleşme Serbestisi ve Hukuki Dayanak
6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 26. maddesinde sözleşme serbestisi ilkesi tanımlanmakta olup, tarafların kanunda öngörülen sınırlar içinde diledikleri konuda sözleşme yapabilecekleri düzenlenmiştir. Aynı şekilde Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 48. maddesi de bu serbestiyeti anayasal güvence altına almaktadır. Tarafların kendi iradeleriyle düzenledikleri sözleşmelerin hukuki geçerlilik kazanabilmesi ve resmi nitelik taşıyabilmesi için ise damga vergisinin doğru hesaplanarak ödenmiş olması gerekmektedir.
Damga Vergisi Kanunu’nun 26. maddesi, resmî dairelerin ve yetkili memurların, kendilerine ibraz edilen belgelerde damga vergisinin ödendiğini kontrol etme yükümlülüğü bulunduğunu açıkça belirtir. Damga vergisi ödenmemiş bir belgeye işlem tesis edilmesi mümkün değildir.
Damga Vergisi Mükellefiyeti
Damga vergisinin mükellefi, sözleşmeyi imzalayan taraflardır. Kanunun 24. maddesine göre, imza eden kişiler vergiden müteselsilen sorumludur; yani vergi dairesi bu kişilerin herhangi birinden tamamını talep edebilir. Ancak resmî daireler ile gerçek kişiler arasında düzenlenen belgelerde, verginin mükellefi yalnızca gerçek kişilerdir. Bu nedenle; belediyeler, özel idareler, köyler gibi kamu kurumlarının imzaladığı sözleşmelerde vergi sorumluluğu onlara ait değildir.
Birden Fazla Nüshalı Sözleşmelerde Damga Vergisi Uygulaması
Damga Vergisi Kanunu’nun 5. maddesine 09.08.2016 tarihli değişiklikle eklenen hükme göre, nispi vergiye tabi belgelerde yalnızca bir nüsha üzerinden damga vergisi hesaplanır, maktu vergiye tabi belgelerde ise her nüsha ayrı ayrı vergiye tabidir.
Nüsha, bir belgenin her bir örneğinin ayrıca imzalanmış halini ifade ederken; suret, fotokopi ya da “aslı gibidir” kaşesi taşıyan, yeniden imzalanmamış örnektir. Resmî dairelere ibraz edilen suretlerde maktu vergi tahsil edilir. Örneğin, kira sözleşmesinin sureti için sadece 0,80 TL maktu vergi ödenir.
Kefalet İçeren Kira Sözleşmeleri ve Vergi Oranları
Damga Vergisi Kanunu’nun 6. maddesi uyarınca, bir belgede birbirinden tamamen ayrı birden fazla işlem bulunuyorsa, her işlem için ayrı vergi ödenir. Ancak işlemler birbirine bağlı ve bir asıldan doğma ise, sadece en yüksek orana sahip işlem üzerinden vergi tahsil edilir.
Kira sözleşmeleri için 2025 yılı damga vergisi oranları şöyledir:
- Sadece kira sözleşmesi (kefilsiz): Binde 1,89
- Kira sözleşmesi + müteselsil kefil: Sadece binde 9,48 uygulanır
- Kira sözleşmesi + adi kefil: Binde 1,89 + binde 9,48 = binde 11,37
Müteselsil kefil, borçtan kiracı ile birlikte sorumlu olan kişidir. Bu durumda kira ve kefalet işlemleri bağlantılı sayıldığından yalnızca binde 9,48 oranı uygulanır. Adi kefalet durumunda ise iki ayrı işlem söz konusu olduğundan her biri için ayrı ayrı vergi tahsil edilir.
Damga Vergisinin Beyanı ve Süresi
Damga vergisi, sözleşmenin düzenlendiği tarihten itibaren 15 gün içinde vergi dairesine beyan edilip ödenmelidir. Aksi halde gecikme zammı ve cezalı tarhiyat uygulanır.
Ancak, sürekli damga vergisi mükellefiyeti bulunan şirketler (örneğin: bankalar, anonim şirketler), her ay düzenledikleri sözleşmeleri izleyen ayın 23’üne kadar beyan, 26’sına kadar ödeme yapmalıdır. Bu tarihler, 29.03.2019 tarihli 115 No’lu Vergi Usul Kanunu Sirküleri ile resmileştirilmiştir.
Örnek Uygulama:
- Yıllık net kira: 10.000 TL
- Brüt kira = 10.000 × 1,25 = 12.500 TL
- 2 yıllık sözleşme → 25.000 TL
- Adi kefilli sözleşme (binde 11,37):
25.000 × 11,37 / 1000 = 284,25 TL - Beyan süresi: 15 gün
- Son beyan tarihi: 16.01.2020
Damga Vergisinden İstisna Haller
Damga Vergisi Kanunu’na ekli (2) sayılı tabloda belirtilen bazı sözleşme türleri damga vergisinden istisna tutulmuştur. Bunlar arasında:
- Mesken olarak kiralanan ve ticari işletmelere dahil olmayan taşınmazlar
- Basit usulde vergilendirilen mükellefler tarafından kiralanan taşınmazlara ilişkin sözleşmeler
- Vakıf ve derneklerin yerleşim amacıyla yaptıkları kiralamalar
örnek olarak sayılabilir.
Bu durumlarda, sözleşmelerde kefil bulunması da vergiyi doğurmaz.
Sonuç
Kira sözleşmeleri, yalnızca taraflar arasında bağlayıcılığı olan metinler değildir; aynı zamanda vergisel sorumluluk da doğurur. Sözleşmenin düzenlendiği tarihten itibaren 15 gün içerisinde ilgili verginin beyan edilip ödenmesi, ileride oluşabilecek hukuki ve mali sorunların önüne geçer. Kefilsiz kira sözleşmeleri için binde 1,89, kefilli sözleşmeler için binde 11,37 oranı esas alınarak damga vergisi hesaplanmalıdır. Vergisel işlemlerin usule uygun yürütülmesi için, gerekli durumlarda mali müşavir veya hukuk danışmanından destek alınması tavsiye edilir.