İcra hukukunda hem alacaklının menfaatlerini korumak hem de borçlunun kötü niyetli davranışlarını önlemek büyük önem taşır. Bu bağlamda, ödeme emrine haksız yere itiraz eden borçlular hakkında icra inkar tazminatı adı verilen özel bir yaptırım uygulanır. İcra ve İflas Kanunu’nun 67. maddesi uyarınca düzenlenen bu tazminat, hem caydırıcılığı hem de alacaklının uğradığı zararların giderilmesi açısından kritik rol oynar. Bu yazıda icra inkar tazminatına ilişkin tüm ayrıntılar sistematik biçimde açıklanacaktır.
İcra İnkar Tazminatı Nedir?
İcra inkar tazminatı, borçlunun ödeme emrine yaptığı haksız itirazı nedeniyle alacaklının yargıya başvurmak zorunda kalmasından doğan zararların telafisi amacıyla hükmedilen parasal bir yaptırımdır. Bu tazminat sadece itirazın iptali davası sonucunda hükmedilebilir. Alacaklının bu tazminata hak kazanabilmesi için belirli yasal koşulların sağlanmış olması gereklidir.
İcra İnkar Tazminatının Hukuki Dayanağı
İcra inkar tazminatı, 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu’nun 67. maddesinin ikinci fıkrasında düzenlenmiştir:
“Borçlunun itirazının haksızlığına karar verilirse, borçlu, alacaklının talebi üzerine hükmolunan şeyin yüzde yirmisinden aşağı olmamak üzere bir tazminata mahkûm edilir.”
Bu hüküm, borçlunun kötü niyetli veya dayanaksız itirazlarla alacaklının icra sürecini yavaşlatmasının önüne geçmeyi amaçlar.
İcra İnkar Tazminatına Hükmedilmesi İçin Gerekli Şartlar
1. İlamsız İcra Takibi Yapılmış Olmalıdır
İcra inkar tazminatı yalnızca ilamsız takip prosedürü içinde gündeme gelir. Kambiyo senetlerine mahsus takip veya ilamlı takipte bu tazminat türüne hükmedilemez. İlamsız takipte borçluya gönderilen ödeme emrine yapılan haksız itiraz, süreci yargıya taşır ve tazminat talebine zemin hazırlar.
2. Borçlu Tarafından İtiraz Edilmiş Olmalıdır
Borçlunun ödeme emrine süresinde itiraz etmiş olması gerekir. Bu süre ödeme emrinin tebliğinden itibaren yedi gündür. Süresinde yapılmayan itiraz geçersizdir ve tazminata konu teşkil etmez.
3. Alacaklı Tarafından İtirazın İptali Davası Açılmış Olmalıdır
Alacaklı, borçlunun itirazını öğrendiği tarihten itibaren bir yıl içinde itirazın iptali davası açmak zorundadır. Bu süre hak düşürücü nitelikte olup, dava açılmazsa hem takip düşer hem de icra inkar tazminatı hakkı kaybedilir.
4. Alacaklının Tazminat Talebinde Bulunması Gereklidir
Mahkeme, talep olmaksızın icra inkar tazminatına karar veremez. Alacaklının dava dilekçesinde açıkça “borçlunun itirazı haksız olduğundan %20 oranında tazminata hükmedilmesini” istemesi şarttır. Talep edilmeyen tazminat mahkeme tarafından değerlendirmeye alınmaz.
5. Borçlunun İtirazı Mahkemece Haksız Bulunmalıdır
Mahkeme, yargılama sonunda borçlunun ödeme emrine yaptığı itirazı haksız bulmalı ve alacağın varlığını doğrulamalıdır. İtirazın kabul edilmesi veya kısmen haklı bulunması halinde icra inkar tazminatına hükmedilemez.
6. Alacağın Likit (Belirli ve Hesaplanabilir) Olması Şarttır
Likit alacak, tutarı açıkça belli, hesaplanabilir ve taraflar arasında ciddi tartışmalara konu olmayacak alacak demektir. Kira borcu, kredi kartı borcu gibi net parasal borçlar likit sayılırken; haksız fiil, manevi tazminat ya da uzman görüşü gerektiren alacaklar likit sayılmaz. Alacak likit değilse, borçlunun itirazı haklı kabul edilir.
İcra İnkar Tazminatının Miktarı ve Hesaplama Esasları
İİK m. 67/2 uyarınca, icra inkar tazminatı miktarı asıl alacağın en az %20’si kadar olmak zorundadır. Bu oran:
- Mahkeme tarafından artırılabilir (örneğin %25, %30),
- %20’nin altına düşürülemez,
- Faiz, vekalet ücreti, icra masrafları gibi kalemler hesaplamaya dahil edilmez.
Yargıtay kararlarına göre, alacaklı dava dilekçesinde örneğin %15 tazminat istemişse mahkeme bu sınırla bağlıdır (HMK m. 26 – taleple bağlılık ilkesi).
İcra İnkar Tazminatında Faiz Uygulaması
İcra inkar tazminatı faizsiz olarak hesaplanır. Ancak karar tarihinden itibaren yasal faiz uygulanır. Kararın kesinleşmesi beklenmeden tazminat icra takibine konu edilebilir.
İcra İnkar Tazminatının Uygulanmayacağı Haller
Aşağıdaki durumlarda icra inkar tazminatına hükmedilmez:
- Alacak likit değilse,
- Borçlu borcun tamamını dava açılmadan önce ödemişse,
- Sulh yoluyla çözüme ulaşılmışsa,
- Alacaklı tazminat talebinde bulunmamışsa,
- İtirazın iptali davası süresi kaçırılmışsa.
Yargıtay Kararlarında İcra İnkar Tazminatı
Yargıtay’ın içtihatlarına göre:
“Faiz alacağı miktarı da likit nitelik taşıyorsa, icra inkar tazminatına konu edilebilir.”
“Borçlunun itiraz ettiği alacak kalemi, teknik bilirkişi incelemesi gerektiriyorsa, alacak likit değildir ve tazminat uygulanamaz.”
“Tazminat oranı takip tarihine göre belirlenmeli, eski tarihli takiplerde %40 oranı uygulanmalıdır.”
İcra İnkar Tazminatı Talebi Nasıl Sunulmalıdır?
Alacaklı, dava dilekçesinde mutlaka şu ifadeyi yazmalıdır:
“Borçlunun haksız itirazı nedeniyle İİK m. 67 uyarınca %20 oranında icra inkar tazminatına hükmedilmesini talep ederiz.”
Bu talep eksikse, ıslah yoluyla sonradan tazminat talep edilmesi mümkündür, ancak davalı taraf buna itiraz ederse mahkeme değerlendirme dışı bırakabilir.