İdare hukukunda bireylerin kamu gücü kullanan idareye karşı başvurabileceği en etkili dava türlerinden biri iptal davasıdır. Ancak bu dava türü, sıkı süre kurallarına tabidir. İptal davasının doğru zamanda açılmaması halinde, kişi açıkça haklı olsa bile davanın reddi söz konusu olur. Bu nedenle, idari işlemin iptali dava süresi, hem uygulayıcılar hem de hak arayan bireyler açısından büyük önem taşır. Bu yazıda, iptal davasının tanımından dava süresine, sürenin başlangıcından istisnalara kadar tüm detayları ele alacağız.
İptal Davası Nedir?
İptal davası, idare tarafından tesis edilen hukuka aykırı işlemlerin, yargı mercileri tarafından geçmişe etkili biçimde ortadan kaldırılması amacıyla açılan davadır. Bu davada mahkemenin verdiği iptal kararı, işlem sanki hiç yapılmamış gibi tüm sonuçlarıyla birlikte ortadan kaldırır.
İptal davasının temel amacı, idarenin hukuka aykırı işlemlerini denetleyerek, bireylerin kamu otoritesine karşı korunmasını sağlamaktır. Ancak bu koruma, yalnızca belirli koşullar altında mümkündür. Bu koşulların başında dava açma süresine uyulması gelir.
İdari İşlemin Tanımı ve Özellikleri
Bir davanın iptal davası olarak açılabilmesi için, öncelikle dava konusu işlemin “idari işlem” niteliğinde olması gerekir. Peki nedir bu idari işlem?
İdari işlem, idare tarafından kamu gücüne dayanarak, tek taraflı ve icrai nitelikte tesis edilen, hukukî sonuç doğuran işlemlerdir. Özellikleri şunlardır:
- Tek taraflıdır: İdare işlemi kendi iradesiyle yapar, bireyin rızası aranmaz.
- İcraidir: Derhal uygulanabilir ve yaptırım doğurabilir.
- Kamu gücüne dayanır: Devletin üstün yetkileri ile yapılır.
Örnek olarak; memurun görev yerinin değiştirilmesi, bir işyerine ruhsat verilmemesi, belediye tarafından yapı yıkım kararı alınması birer idari işlemdir.
İptal Davasında Dava Açma Süresi Kaç Gündür?
İdari işlemlere karşı açılacak davalarda, sürelerin açık ve net biçimde belirlenmiş olması hukuki güvenlik ilkesi açısından zorunludur. İdari Yargılama Usulü Kanunu (İYUK) m.7’ye göre, dava açma süreleri şu şekildedir:
- Danıştay ve İdare Mahkemelerinde: 60 gün
- Vergi Mahkemelerinde: 30 gün
Bu süreler, istisnalar hariç olmak üzere, idari işlemin ilgilisine tebliğ, ilan veya fiilen öğrenildiği tarihten itibaren işlemeye başlar.
Dava Süresi Ne Zaman Başlar?
1. Tebliğ Tarihi
İşlem, ilgiliye resmi tebligatla bildirilmişse, süre tebliğ tarihinden itibaren başlar.
Örnek: 12.06.2025 tarihinde disiplin cezası tebliğ edilen bir memur için 60 günlük süre 12.08.2025 tarihinde sona erer.
2. Fiili Öğrenme Tarihi
Eğer işlem usulüne uygun şekilde tebliğ edilmemişse ama kişi işlemden başka yollarla haberdar olmuşsa, süre fiili öğrenme tarihinden başlar. Ancak bu durumun ispatı davacıya aittir.
Örnek: Belediyenin internet sitesinden yayımlanan ruhsat iptalini gören bir vatandaş için süre, bu bilgiyi görüp öğrendiği tarihten itibaren işlemeye başlar.
3. İlan Tarihi
Bazı işlemler tüm kamuya yönelik olduğundan resmi ilanla duyurulur. Bu hallerde süre, ilan tarihinden itibaren başlar.
Örnek: 1 Ocak 2025 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanan yönetmelik değişikliğine karşı dava süresi bu tarihten itibaren başlar.
Sürelerin Hukuki Niteliği: Hak Düşürücü Süre
İptal davası süreleri, hak düşürücü niteliktedir. Bu şu anlama gelir:
- Süre geçtikten sonra dava açma hakkı sona erer.
- Mahkeme, bu durumu re’sen dikkate almak zorundadır.
- İlgili ne kadar haklı olursa olsun, dava usulden reddedilir.
Bu sebeple, işlemin tebliği alındığında veya öğrenildiğinde, beklemeksizin bir hukukçudan destek alınmalıdır.
İdareye Başvuru Dava Süresini Durdurur mu?
İYUK m.11 uyarınca, kişi işlemi hukuka aykırı buluyorsa, öncelikle idareye başvurarak işlemin geri alınmasını talep edebilir. Bu başvuru ihtiyaridir, yani zorunlu değildir. Ancak bu başvuru dava açma süresini durdurur.
- İdare 30 gün içinde yanıt vermezse, süre kaldığı yerden işlemeye devam eder.
- İdare olumsuz yanıt verirse, süre kaldığı yerden devam eder.
- Cevap net değilse, kişi isterse bekler; ancak en fazla 6 ay içinde dava açılmalıdır.
Dava Süresini Etkileyen Özel Durumlar
Bazı işlemler için özel dava açma süreleri kanunlarda ayrıca düzenlenmiştir. Bu durumda genel 60/30 günlük süreler değil, ilgili özel süre geçerlidir.
Örnek: Öğrenci disiplin işlemlerinde süre 15 gün olabilir. Bu tür özel düzenlemeler mevzuattan kontrol edilmelidir.
Süresi Geçen İptal Davalarının Akıbeti
- Mahkeme, davayı esasa girmeden reddeder.
- Dava açma hakkı kesin şekilde sona erer.
- Hukuka aykırı işlem geçerli sayılır ve uygulanır.
- Süreyi kaçıran kişi, aynı işlem için yeniden iptal davası açamaz.
Yürütmenin Durdurulması Süreyi Etkiler mi?
Hayır. Yürütmenin durdurulması talebi, dava açma süresini uzatmaz veya durdurmaz. Ancak dava ile birlikte yürütmenin durdurulması da talep edilirse, işlem mahkeme kararıyla geçici olarak durdurulabilir.
Bu talebin kabulü için;
- İşlemin açıkça hukuka aykırı olması,
- Uygulanması halinde telafisi güç zararlar doğması gerekir.
Dava Süresi İçin Pratik Öneriler
- İşlem tebliğ edildiği anda tarihi kaydedin.
- Eğer usulsüz tebliğ söz konusuysa, fiili öğrenme tarihini belgeleyin.
- Süre konusunda avukata danışmakta gecikmeyin.
- İdareye başvuru yapacaksanız, süre hesaplamasını dikkatle yapın.