İş kazaları, çalışma hayatının en ciddi risklerinden biri olup hem bireysel hem de toplumsal düzeyde önemli sonuçlar doğurur. Türkiye’de iş kazalarının hukuki boyutu kapsamlı bir şekilde düzenlenmiş olup, başta 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu olmak üzere, 4857 sayılı İş Kanunu ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu gibi çeşitli yasal düzenlemelerle açıklığa kavuşturulmuştur.
Bu makalede iş kazasının ne olduğu, hangi durumların iş kazası sayıldığı, iş kazasının hangi kanun hükümlerine göre değerlendirildiği ve kazadan sonra izlenmesi gereken hukuki yollar detaylı şekilde ele alınacaktır.
İş Kazası Nedir?
İş kazası, sigortalının işyerinde veya iş nedeniyle bulunduğu herhangi bir yerde, işin yürütümü sırasında meydana gelen, bedensel ya da ruhsal zarara yol açan olaylardır. Kazanın iş ilişkisiyle doğrudan bağlantılı olması şarttır. Bu bağlamda yalnızca fiziksel yaralanmalar değil, psikolojik etkiler de iş kazası kapsamında değerlendirilir.
İş Kazasını Düzenleyen Temel Kanun: 5510 Sayılı Kanun
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, iş kazalarını sosyal güvenlik hukuku yönünden inceleyen temel kanundur. Kanunun 13. maddesinde iş kazası sayılan haller şu şekilde sıralanmıştır:
- Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,
- İşveren tarafından yürütülen bir iş nedeniyle,
- Görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle,
- Kadın sigortalının, çocuğunu emzirmek için ayrılan zaman diliminde,
- İşverenin sağladığı bir araçla işe gidip gelirken,
- Kendi hesabına çalışan sigortalıların, yürüttükleri iş nedeniyle karşılaştıkları kazalar.
Bu durumlar dışında kalan bazı özel haller de değerlendirme kapsamına alınabilir; olayın iş ilişkisiyle doğrudan bağlantılı olması en önemli kriterdir.
İş Kazasını Düzenleyen Diğer Kanunlar
4857 Sayılı İş Kanunu
4857 sayılı Kanun, iş kazasının iş hukukuna yansıyan yönlerini düzenler. İşçinin iş güvencesi, fesih işlemleri, kıdem tazminatı hakkı gibi konular bu kanun kapsamında değerlendirilir.
6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
6331 sayılı Kanun, işverenin iş kazalarını önleme yükümlülüğünü ve iş yerinde alınması gereken tedbirleri düzenler. Risk değerlendirmesi yapılması, koruyucu donanımların sağlanması ve çalışanlara iş sağlığı eğitimi verilmesi bu kanunla zorunlu hale getirilmiştir.
İş Kazası Bildirim Süreci
Hizmet Akdiyle Çalışanlar (4/a Kapsamı)
İşveren, iş kazasını:
- Kolluk kuvvetlerine derhal,
- SGK’ya ise kazanın gerçekleştiği tarihten itibaren en geç üç iş günü içinde bildirmelidir.
Bildirim işlemi, e-sigorta sistemi üzerinden elektronik ortamda veya SGK-032 formu aracılığıyla yazılı olarak yapılabilir.
Bağımsız Çalışanlar (4/b Kapsamı)
Bağımsız çalışan sigortalılar, iş kazasını:
- En geç bir ay içinde,
- Rahatsızlığın bildirim yapmaya engel olmadığı tarihten itibaren üç iş günü içinde SGK’ya bildirmelidir.
İş Kazası Sayılabilmesi İçin Gerekli Koşullar
Bir olayın iş kazası sayılabilmesi için şu unsurların tamamının varlığı aranır:
- Kazaya uğrayan kişinin sigortalı olması,
- Kazanın işin yürütümüyle ilgili olması,
- Ruhsal ya da bedensel zararın oluşması,
- Kaza ile zarar arasında açık bir illiyet bağının bulunması.
Bu koşullardan biri eksikse olay iş kazası kapsamında değerlendirilemez.
İş Kazası Halinde Sigortalının Hakları
Geçici İş Göremezlik Ödeneği
İş kazası sonucu çalışamayacak duruma gelen sigortalıya, istirahat raporuna dayanarak geçici gelir ödenir.
- Yatarak tedavi durumunda günlük kazancın %50’si,
- Ayakta tedavide ise %66’sı oranında ödeme yapılır.
Sürekli İş Göremezlik Geliri
İş kazası sonucu kalıcı sakatlık yaşayan sigortalıya, meslekte kazanma gücü kaybı oranına göre sürekli gelir bağlanır.
Ölüm Geliri ve Cenaze Ödeneği
İş kazası nedeniyle vefat eden sigortalının geride kalan yakınlarına ölüm geliri bağlanır. Ayrıca, cenaze giderlerinin karşılanması için cenaze ödeneği verilir.
Evlenme Ödeneği
Ölen sigortalının hak sahibi kız çocuklarına evlilik halinde tek seferlik evlenme ödeneği ödenir.
İşverenin Sorumluluğu ve Cezai Yaptırımlar
İş kazasını SGK’ya zamanında bildirmeyen işverene idari para cezası uygulanır. Ayrıca, SGK tarafından sigortalıya ödenen geçici iş göremezlik ödeneği de işverene rücu edilir.
İşverenin kusurunun bulunması halinde, kazaya uğrayan sigortalı işverene karşı maddi ve manevi tazminat davası açabilir.
İş Kazası Sonrası Hukuki Süreç Nasıl İşler?
Sigortalı, iş kazasının ardından;
- Cumhuriyet Savcılığı’na suç duyurusunda bulunabilir,
- SGK’ya başvurarak geçici iş göremezlik ve malullük haklarını talep edebilir,
- İşverene karşı İş Mahkemesi’nde tazminat davası açabilir.
Bu süreçte delil olarak; işyeri kaza tutanağı, görgü tanığı beyanları, sağlık raporları ve SGK kayıtları büyük önem taşır.
İş Kazasıyla İlgili Sık Sorulan Sorular
İş kazası kaç gün içinde bildirilmelidir?
- 4/a sigortalıları için iş kazası, kazadan sonraki en geç 3 iş günü içinde,
- 4/b sigortalıları için bir ayı geçmemek kaydıyla, engel halin kalktığı tarihten sonraki 3 iş günü içinde bildirilmelidir.
İş kazasında işverenin sorumluluğu nedir?
İşveren, hem bildirim yükümlülüğü hem de önleyici tedbir alma zorunluluğu altındadır. Bu yükümlülüklere aykırılık durumunda cezai ve tazminat sorumluluğu doğar.
İş kazası nedeniyle dava açma süresi kaç yıldır?
Genel kural olarak tazminat davası 10 yıllık zamanaşımına tabidir. Ancak olay ceza davasına konuysa bu süre uzayabilir.