Hukuk düzeni genellikle kusura dayalı sorumluluk esasına dayanır. Ancak bazı hallerde, kişi kusurlu olmasa bile, meydana gelen bir zarardan sorumlu tutulabilir. Bu istisnai sorumluluk türüne kusursuz sorumluluk denir. Özellikle zararın kaynağı, doğrudan zararı veren kişi değil de onun denetimi altındaki bir unsur veya faaliyetse, kanun koyucu adaleti sağlamak amacıyla sorumluluğu bu kişiye yüklemiştir.
Bu yazıda, kusursuz sorumluluğun tanımı, unsurları, çeşitleri ve yargı kararları ışığında uygulaması ayrıntılı biçimde ele alınacaktır.
Kusursuz Sorumluluk Ne Demektir?
Kusursuz sorumluluk, kişi herhangi bir kusur taşımadığı hâlde, zarar görenin uğradığı zararı tazmin etmek zorunda kalmasıdır. Burada temel ilke, zarar ile sorumluluk arasında nedensellik bağının bulunmasıdır. Türk Borçlar Kanunu (TBK), bu sorumluluk türünü bazı özel durumlar için öngörmüştür. Bu haller dışında hiçbir kişi, kusuru olmadan zarardan sorumlu tutulamaz.
Kusursuz sorumlulukta ispat yükü yer değiştirir. Zarar gören yalnızca zararı ve kusursuz sorumluluk koşullarını ispat eder; kusuru olmayan kişi ise ancak bazı sınırlı durumlarda sorumluluktan kurtulabilir.
Kusursuz Sorumluluğun Şartları Nelerdir?
Kusursuz sorumlulukta şu unsurların varlığı aranır:
- Zararın meydana gelmesi,
- Zarar ile fail arasında uygun illiyet bağının bulunması,
- Kanunda düzenlenmiş özel bir kusursuz sorumluluk halinin varlığı.
Kusursuz sorumluluk, istisnai ve sınırlı bir sorumluluk türü olduğundan, kanuni dayanak şartı zorunludur. Kanunda öngörülmeyen bir durum için kusursuz sorumluluk hükümleri uygulanamaz.
Kusursuz Sorumluluk Halleri Nelerdir?
1. Hakkaniyet Sorumluluğu (TBK m.65)
Ayırt etme gücünden yoksun kişilerin verdikleri zararlarda, hâkim, olayın özelliklerini ve tarafların sosyal-ekonomik durumlarını dikkate alarak, hakkaniyet gereği tazminata karar verebilir.
Örneğin: Otizm spektrumundaki bir çocuğun cam kırması hâlinde, çocuğun velisinin kusuru olmasa bile, zararın kısmen veya tamamen tazmini kararı verilebilir.
Yargı Kararı:
Yargıtay 4. HD 2018/1403 K. sayılı kararında, “…hakkaniyetin gerektirip gerektirmediği değerlendirilmeden verilen tazminat kararı hatalıdır” denilerek bozma gerekçesi oluşturulmuştur.
2. Adam Çalıştıranın Sorumluluğu (TBK m.66)
İşverenin, çalışanının üçüncü kişilere verdiği zarardan sorumlu olması, kusursuz sorumluluk halidir. Bu sorumluluğun temel dayanağı, çalışanın iş görme faaliyetinin işverene ekonomik fayda sağlamasıdır.
Sorumluluktan kurtulmak için işverenin şu unsurları ispatlaması gerekir:
- Çalışanı özenle seçtiğini,
- Gerekli talimatları verdiğini,
- Denetim görevini yerine getirdiğini.
Yargı Kararı:
Yargıtay 15. HD 2019/3978 K. sayılı kararında, yükleniciye talimat verme yetkisi olan işverenin “adam çalıştıran” sıfatıyla sorumlu tutulacağı belirtilmiştir.
3. Hayvan Bulunduranın Sorumluluğu (TBK m.67–68)
Bir hayvanın, içgüdüsel davranışı sonucu başka bir kişiye zarar vermesi hâlinde, onu sürekli ya da geçici olarak bulunduran kişi sorumludur.
Kurtuluş kanıtı mümkündür: Hayvan sahibi, gerekli dikkat ve özeni gösterdiğini ispatlarsa sorumluluktan kurtulabilir.
Yargı Kararı:
Yargıtay 3. HD 2019/9309 K. sayılı kararında, site içinde dolaşan köpeğin saldırısı nedeniyle hayvan sahibinin munzam kusuruyla sorumlu olduğu kabul edilmiştir.
4. Yapı Malikinin Sorumluluğu (TBK m.69)
Bir yapının bozukluğu veya bakım eksikliği nedeniyle meydana gelen zarardan yapı maliki sorumludur. Bu sorumlulukta, kurtuluş kanıtı ileri sürülemez. Malik, zarar oluşmuşsa doğrudan tazminle yükümlüdür.
Örneğin: Bir apartmanın balkonundan düşen saksı, park hâlindeki araca zarar verirse, apartman maliki sorumlu tutulur.
Yargı Kararı:
Yargıtay 11. HD 2013/1547 K. sayılı kararında, bina malikleri arası kusur tartışmalarına girilmeksizin, doğrudan sorumluluğun kabul edilmesi gerektiği vurgulanmıştır.
5. Tehlike Sorumluluğu (TBK m.71)
Tehlike arz eden işletmelerin faaliyetlerinden doğan zararlarda, işletme sahibi kusuru olmasa bile sorumludur. Kimya tesisleri, hava taşımacılığı, patlayıcı üretimi gibi faaliyetler bu kapsamdadır.
Sorumluluk ağırlaştırılmıştır. Zarar gören, yalnızca zararın varlığını ve faaliyetle ilişkisini ispatlar. İşletenin kusuru aranmaz.
Kurtuluş ancak şu hallerde mümkündür:
- Mücbir sebep,
- Zarar görenin ağır kusuru,
- Üçüncü kişinin ağır kusuru.
Yargı Kararı:
Yargıtay 21. HD 2019/864 K. sayılı kararı, Karayolları Trafik Kanunu m.85 uyarınca araç işletenin kusursuz olsa bile tazmin yükümlülüğü bulunduğunu açıkça ortaya koymuştur.
Zamanaşımı Süreleri
Kusursuz sorumluluk hallerinde de TBK m.72 hükmü uygulanır:
- Zarar görenin zararı ve tazmin yükümlüsünü öğrendiği tarihten itibaren 2 yıl,
- Her hâlükârda zarar tarihinden itibaren 10 yıl içinde dava açılmalıdır.
Rücu Davası Hakkı
Kusursuz sorumluluk kapsamında tazminat ödeyen kişi, zarardan doğrudan sorumlu olan asıl faile rücu davası açabilir. Bu dava, tazminatın ödendiği tarihten itibaren:
- 2 yıl içinde,
- 10 yıl geçmeden açılmalıdır.