Siyasi yasak, mahkeme kararıyla bir kişinin seçme ve seçilme hakkı, siyasi faaliyette bulunma özgürlüğü ve kamu görevine atanma yetkisi gibi temel anayasal haklardan mahrum bırakılmasıdır. Bu yasaklama çoğunlukla kasten işlenen suçlar nedeniyle verilen bir yıl veya daha fazla süreli hapis cezaları sonucunda uygulanır. Türk Ceza Kanunu’nun 53. maddesinde düzenlenen bu yaptırım, hem bireysel hem de toplumsal açıdan önemli sonuçlar doğurur. Bu yazıda, siyasi yasak kaç yıl sürer, kimlere uygulanır, nasıl kaldırılır gibi sorulara 2025 yılı itibarıyla detaylı yanıt verilmektedir.
Siyasi Yasak Nedir?
Siyasi yasak, bireyin ceza mahkemesi kararı doğrultusunda belirli siyasal ve kamuya ilişkin hakları geçici veya kalıcı olarak kullanamaması anlamına gelir. Yasak kapsamındaki başlıca haklar şunlardır:
- Oy kullanma hakkı
- Seçimlerde aday olma
- Siyasi parti üyeliği ve yöneticiliği
- Kamu hizmetine girme
- Velayet, vesayet ve kayyımlık gibi medeni görevler
Bu yasaklar, TCK 53. madde çerçevesinde değerlendirilir ve hapis cezasının infazı süresince yürürlükte kalır.
TCK 53. Maddeye Göre Siyasi Yasak Süresi
TCK 53. madde uyarınca, kasten işlenen bir suçtan dolayı bir yıl veya daha uzun süreli hapis cezasına mahkum olan kişiler, infaz süresince belirli haklarını kullanamazlar. Bu yasaklar:
- Seçme ve seçilme hakkı
- Kamu görevine atanma
- Siyasi faaliyetlerde bulunma
- Mesleki faaliyetleri yürütme
gibi kritik alanları kapsar. Cezanın infazı sona erdiğinde ise bu haklar, başka bir karar olmaksızın otomatik olarak iade edilir. Ancak bazı durumlarda mahkeme tarafından ömür boyu hak yoksunluğu kararı da verilebilir.
Siyasi Yasak Kaç Yıl Sürer?
Siyasi yasakların süresi, esas olarak cezanın infaz süresiyle sınırlıdır. Örnek vermek gerekirse:
- 2 yıl hapis cezası alan bir kişi, bu süre boyunca siyasi haklarını kullanamaz.
- Ceza adli para cezasına çevrilirse, siyasi yasak söz konusu olmaz.
- HAGB kararı verilen kişiler ise mahkum sayılmadığından siyasi yasakla karşılaşmaz.
Ancak anayasal düzene karşı suçlar, terör suçları ve benzeri ağır fiiller söz konusu olduğunda mahkeme, birey hakkında süresiz siyasi yasak getirebilir.
TCK 114: Siyasi Hakların Kullanılmasının Engellenmesi Suçu
Türk Ceza Kanunu’nun 114. maddesi, bir kişinin veya siyasi partinin siyasi haklarının zorla ya da hukuka aykırı biçimde engellenmesini suç olarak tanımlar. Bu kapsamda şu eylemler suç sayılır:
- Bir kişiyi siyasi partiye girme veya çıkma konusunda zorlamak
- Aday olmasını veya seçimde oy kullanmasını engellemek
- Siyasi parti faaliyetlerine müdahale etmek
Bu suçu işleyenler hakkında öngörülen cezalar:
- Bireyin siyasi hakkını engelleyenler: 1 yıldan 3 yıla kadar hapis
- Parti faaliyetlerini engelleyenler: 2 yıldan 5 yıla kadar hapis
Eylem silahla, kamu görevi kullanılarak veya birden fazla kişiyle birlikte işlenirse ceza bir kat artırılır.
Siyasi Yasak Kararı Kim Tarafından Verilir?
Siyasi yasak kararı, ceza mahkemesince verilen hapis cezası ile birlikte doğrudan uygulanır. Mahkemenin bu yasağı açıkça belirtmesine gerek yoktur; TCK 53 kapsamında yasal bir sonuç olarak doğar. Ancak mahkeme ayrıca sürekli hak yoksunluğu kararı da verebilir.
Siyasi Yasaklı Kişi Ne Yapamaz?
Siyasi yasaklı olan kişiler:
- Oy kullanamaz ve aday olamaz
- Kamu kurumlarında görev alamaz
- Siyasi partiye üye olamaz
- Bazı lisanslı meslekleri icra edemez
- Velayet ve vesayet görevlerinde bulunamaz
Bu yasaklar genellikle infaz süresi boyunca geçerli olur, ancak bazı durumlarda ömür boyu sürebilir.
HAGB Verilen Kişilerde Siyasi Yasak Uygulanır mı?
Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) kararı verilen bireylerde siyasi yasak uygulanmaz. Çünkü bu kararla birlikte kişi hakkında mahkumiyet hükmü doğmaz ve dolayısıyla TCK 53 kapsamındaki yaptırımlar da devreye girmez. Kişi tüm siyasi haklarını kullanabilir.
Siyasi Yasak Nasıl Kaldırılır?
Siyasi yasaklar, genellikle cezanın infaz süresi tamamlandığında otomatik olarak sona erer. Ancak mahkeme tarafından verilen sürekli hak yoksunluğu durumunda, yasak yalnızca:
- Genel af
- Mahkeme kararıyla hükmün kaldırılması
- Yeniden yargılama süreci
ile kaldırılabilir.
Ceza Ertelemesi ve Adli Para Cezasında Siyasi Yasak Uygulanır mı?
Ceza ertelenmişse ya da adli para cezasına çevrilmişse, siyasi yasak uygulanmaz. Çünkü TCK 53 yalnızca infaz edilen hapis cezaları için geçerlidir. Bu durumdaki bireyler tüm siyasi haklarını kullanmaya devam edebilirler.
Siyasi Yasak Ne Zaman Başlar ve Biter?
Siyasi yasak, mahkeme kararı kesinleşip infaz süreci başladığında devreye girer. Ceza sona erdiğinde ya da denetimli serbestlik tamamlandığında, siyasi haklar da kendiliğinden geri gelir. Süresiz yasaklar için ise ayrıca bir mahkeme kararı gerekir.
Siyasi Yasak Sorgulama Nasıl Yapılır?
Siyasi yasaklı olup olmadığınızı öğrenmek için:
- e-Devlet üzerinden sabıka kaydı sorgulaması yapılabilir.
- UYAP Vatandaş Portalı üzerinden mahkeme kararlarına ulaşılabilir.
- İnfaz savcılığı ya da adli sicil birimlerinden bilgi talep edilebilir.
Bu yollarla kişinin TCK 53 kapsamında hak yoksunluğu olup olmadığı kolayca öğrenilebilir.
Sonuç
Siyasi yasaklar, bireyin siyasi ve toplumsal yaşama katılımını sınırlayan önemli hukuki yaptırımlardır. Türk Ceza Kanunu’nun 53. ve 114. maddelerinde düzenlenen bu yasaklar, hapis cezası ile doğrudan bağlantılı olup bazı durumlarda süresiz olarak devam edebilir. Bu nedenle ceza alan bireylerin hak yoksunluğu durumunu dikkatle takip etmeleri ve gerektiğinde profesyonel hukuki destek almaları önem arz etmektedir.