İşçilerin sosyal haklarının temel taşlarından biri olan yıllık ücretli izin hakkı, iş hukukunun koruyucu hükümleri arasında yer alır. Bu hak sadece çalışanların dinlenme gereksinimlerini karşılamaya yönelik olmayıp; aynı zamanda iş sağlığı ve güvenliğini teminat altına alma amacı da taşır. Nitekim Anayasa’nın 50. maddesi açık şekilde “Dinlenmek, çalışanların hakkıdır” hükmüyle bu hakkı güvence altına almıştır. Peki, çalışan yıllık izne ne zaman hak kazanır? Hangi şartları taşıması gerekir? İşverenin bu konudaki yükümlülükleri nelerdir?
Yıllık Ücretli İzin Hakkının Hukuki Dayanağı
Yıllık ücretli izin hakkı, esasen 4857 sayılı İş Kanunu’nun 53. maddesi ile düzenlenmiştir. Buna göre bir işverenin yanında en az bir yıl süreyle çalışmış olan işçi, yıllık ücretli izin kullanma hakkını elde eder. Bu bir yıllık süreye, işçinin çalışmaya başladığı tarihten itibaren geçen zaman dahildir ve deneme süresi de bu hesaba katılır.
Yıllık İzin Ne Zaman Kazanılır?
Bir işçinin yıllık izne hak kazanabilmesi için, aynı işverene bağlı olarak geçen hizmet süresinin kesintisiz şekilde bir takvim yılını tamamlamış olması gerekir. Bu süre dolmadan önce yıllık ücretli izin talep edilemez. İznin kullanılacağı dönem ise, bu bir yıllık sürenin tamamlanmasından sonra gelen ikinci hizmet yılı içerisinde yer almalıdır.
Örnek:
İşe başlama tarihi: 01.08.2024
Yıllık izne hak kazanma tarihi: 01.08.2025
İznin kullanılabileceği dönem: 01.08.2025 – 31.07.2026 arasıdır.
Alt İşveren – Asıl İşveren İlişkisi ve İzin Hesabı
İşçinin, aynı işverene bağlı olarak farklı şubelerde veya değişen alt işverenler nezdinde çalışması durumunda da yıllık izin hakkının hesabında bu sürelerin toplamı esas alınır. Aynı şekilde alt işverenin değişmesi ancak işyerinin değişmemesi hâlinde, işçinin yıllık izin hakkı devam eder.
Yıllık İzin Süreleri Ne Kadardır?
Yıllık izin süreleri, işçinin işyerindeki kıdem süresine göre değişiklik göstermektedir. İş Kanunu’na göre asgari yıllık izin süreleri şu şekildedir:
- 1 yıldan 5 yıla kadar (5 yıl dâhil): En az 14 gün
- 5 yıldan fazla, 15 yıldan az: En az 20 gün
- 15 yıl ve daha fazla: En az 26 gün
Yer altında çalışan işçiler için bu süreler, 4 gün artırılarak uygulanır.
Yaşa Bağlı Özel Hükümler: 18 Yaş Altı ve 50 Yaş Üzeri İşçiler
Kanunda açıkça düzenlenen istisnai hallerden biri de yaştır. 18 yaş altı ve 50 yaş üstü işçilerin yıllık izin süresi, kıdeme bakılmaksızın en az 20 gün olmak zorundadır. Bu düzenleme ile genç ve ileri yaştaki işçilerin korunması amaçlanmaktadır.
Yıllık İzin Kullanımı İçin Usul Nedir?
İşçinin hak kazandığı yıllık izni kullanabilmesi için aşağıdaki adımları izlemesi gereklidir:
- Yıllık izin talebini yazılı olarak işverene sunmak,
- İzin tarihini en az 1 ay önceden bildirmek,
- İzin kurulunun onayına veya işverenin uygun gördüğü tarihe göre izin kullanmak.
İşveren, işin yürütümünü aksatmamak amacıyla izin taleplerini reddetmemekle birlikte, işyerindeki çalışma düzeni ve diğer çalışanların izin tarihlerini gözeterek izin dönemini belirleyebilir.
Yıllık İzin Süresi Bölünebilir mi?
Evet. Ancak bu konuda kanuni bir sınır vardır. Yıllık izin süresinin en az 10 günlük kısmı kesintisiz olarak kullandırılmalıdır. Geriye kalan günler tarafların anlaşmasıyla bölünebilir.
Örnek:
Toplam izin süresi 20 gün olan bir işçi, bu sürenin 10 gününü tek seferde, kalan 10 günü ise farklı tarihlerde kullanabilir.
Tatil Günlerine Rastlayan İzinler
Yıllık iznin kullanıldığı döneme denk gelen:
- Pazar günü (hafta tatili),
- Ulusal bayramlar ve genel tatil günleri
izin süresinden düşülmez. Bu günler izne eklenerek fiilen daha uzun bir izin dönemi oluşturur.
Avans Yıllık İzin Mümkün müdür?
Kanunda düzenlenmemekle birlikte, uygulamada işçinin talebi ve işverenin rızası doğrultusunda henüz kazanılmamış yıllık izinlerin avans olarak kullandırılması mümkündür. Bu durumda, izin hakkı elde edildiğinde önceden kullanılan izin süresi mahsup edilir.
Kısmi Süreli ve Mevsimlik Çalışanların Yıllık İzin Hakkı
- Kısmi süreli çalışanlar, tam zamanlı çalışanlarla eşit şekilde yıllık izne hak kazanır. Ancak ücret hesaplaması, fiilen çalışılan gün sayısına göre yapılır.
- Mevsimlik işçiler ise yıl boyunca sürekli çalışmadıklarından genellikle bu haktan yararlanamaz. Ancak hizmet süresi bir yılı geçiyorsa yıllık izin talep edebilirler.
İşten Ayrılma Hâlinde Kullanılmayan İzinler
İşçinin iş sözleşmesi sona erdiğinde ve kullanılmamış yıllık izin günleri varsa, bu günlerin karşılığı işçiye nakit olarak ödenir. Bu ödeme:
- İşçinin son brüt ücreti üzerinden,
- Damga vergisi ve SGK primleri kesilerek yapılır.
Örnek Hesap:
Aylık brüt maaş: 30.000 TL
Günlük brüt ücret: 1.000 TL
Kullanılmayan izin: 10 gün
Brüt ödeme: 10 × 1.000 = 10.000 TL
Yıllık İzin Ücreti Ne Zaman Ödenir?
İşveren, işçinin yıllık izin süresine ilişkin maaşını, izin başlamadan önce peşin ya da avans olarak ödemek zorundadır. Aksi hâlde bu durum iş hukuku ihlali sayılır.
Yıllık İzin Kayıtları ve Yükümlülükler
İşveren, her işçi için yıllık izin kullanımını gösteren kayıtları:
- Yıllık izin defteri,
- Veya kartoteks sistemiyle tutmalıdır.
Bu kayıtların denetimlerde sunulması ve işçi ile yaşanacak ihtilaflarda belge niteliği taşıması zorunludur.
Yıllık İzin Hakkından Feragat Mümkün mü?
Hayır. Yıllık ücretli izin hakkı, anayasal temelli bir dinlenme hakkı olup, işçi bu haktan vazgeçemez, işveren de bu hakkın kullanılmasını engelleyemez. Ancak iş sözleşmesi sona ermişse ve kullanılmamış izin varsa, o takdirde karşılığı ücret olarak ödenebilir.